2014-06-03 06:42:38
Torpeda Eurotorp MU 90
Geneza powstania lekkiej torpedy ZOP MU 90 okazała się dość zawiła, a jej początków należy szukać w historii dwóch innych projektów, nad którymi badania rozpoczęto na początku lat osiemdziesiątych XX wieku. Jeszcze w 1981 roku znany włoski producent torped Whitehead Motofides rozpoczął samodzielne prace badawczo-rozwojowe nad następcą sprawdzonej lekkiej torpedy ZOP A244. Nowej torpedzie przyznano oznaczenie A290.
Nowa broń miała wykorzystywać nowy system naprowadzania CIACIO-S. Przewidywano również wykorzystanie w jej konstrukcji nowych baterii ogniw elektrycznych oraz zastosowanie nowego systemu śledzenia celu. W stosunku do A244 zakładano również znaczną poprawę parametru zasięgu śledzenia celu, a także poprawę charakterystyk klasyfikacji obiektów. A290 miała również być zdolna do osiągania prędkości rzędu 45 węzłów. Wedle przewidywań zakładano, że testy podsystemów A290 rozpoczną się w 1986 roku, zaś do służby torpeda miała być gotowa około 1992 roku.
Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku poszukiwania nowych torped ZOP rozpoczęto również we Francji. W tym jednak przypadku zamierzano początkowo pójść nieco inną drogą. Początkowo Direction Technique des Constructions Navales (następnie Direction des Constructions Navales – DCN), pomiędzy 1976 i 1982 rokiem, prowadziła negocjacje dotyczące możliwości dołączenia do podobnego programu brytyjskiego, z którego ostatecznie narodziła się torpeda Stingray. Zakończyły się one jednak niepowodzeniem. W konsekwencji doprowadziło to do rozpoczęcia w 1983 roku własnego programu badawczo-rozwojowego. Nowa francuska torpeda, ochrzczona nazwą Murène (NTL-90), miała być zdolna do zwalczania celów na głębokości 1000 m, przy czym miała osiągać prędkość między 38 a 53 węzłów. Wedle przewidywań Murène miała wejść do służby w 1991 roku.
Zarówno włoski jak i francuski program napotkał jednak na problemy techniczne, a w konsekwencji opóźnienia. Doprowadziło to ostatecznie do połączenia wysiłków obu zespołów i fuzji programów. Początek włosko-francuskiej współpracy ogłoszony został pod koniec 1990 roku, a faktycznie została ona rozpoczęta na wiosnę następnego roku. Stosowna umowa międzyrządowa regulująca zasady współpracy została zawarta w dniu 16 maja 1991 roku. Jej przedmiotem miała być nowa lekka torpeda ZOP ochrzczona nazwą MU 90 Impact. Kolejnym krokiem w kierunku stworzenia wspólnego projektu było podpisanie w lipcu 1991 roku umowy między DCN, włoską firmą Whitehead i francuską Thomson-Sintra ASM. W jego wyniku utworzono konsorcjum Groupement Européen d'Intérêt Economique EuroTorp (GEIE EuroTorp). Miało ono odpowiadać za opracowanie i marketing MU 90 Impact oraz torpedy Whitehead A244/S mod. 3 opracowanej wcześniej przez włoską firmę. Obecnie udziałowcami konsorcjum są Whitehead Alenia Sistemi Subacquei S.p.A. – 50 proc., Direction des Constructions Navales Service – DCNS – 26 proc. oraz Thales Underwater Systems – 24 proc.
Do pierwszego próbnego odpalenia nowej torpedy doszło w dniu 2 sierpnia 1994 roku. Zakończyło się ono sukcesem. Wcześniej, w 1992 roku ukończono fazę definicyjną projektu, zaś w 1993 roku rozpoczęto produkcję pierwszych podzespołów torpedy. Montaż pierwszej przedprodukcyjnej MU90 odbył się latem 1994 roku. Zgodnie z planem próby kwalifikacyjne nowej torpedy, miały zostać przeprowadzone w drugiej połowie 1995 roku. Miały one objąć 20 próbnych odpaleń. Po zakończeniu testów miało zaś dojść do złożenia zamówień przez floty Francji i Włoch.
Użytkownicy
Ostatecznie, w październiku 1997 roku francuskie ministerstwo obrony potwierdziło zamiar zakupienia torped, co przełożyło się na zawarcie kontraktu. Został on parafowany w grudniu tego samego roku. Umowa obejmowała dostawę 600 torped za równowartość 600 mln USD. Miesiąc później duże zamówienie na MU90 złożyło niemieckie ministerstwo obrony, które zamówiło 400 torped MU 90 za równowartość 281 mln USD. Za realizację tej ostatniej umowy odpowiadać miało konsorcjum UAW utworzone przez EuroTorp i niemiecką firmę STN ATLAS. Ta ostania w wyniku zawartego porozumienia miała produkować silniki torped MU 90. W 1999 roku kontrakt na dostawę torped MU 90 o wartości 15 mln USD zawarła również Dania. Odbiorcami MU 90 zostały także floty Australii i Nowej Zelandii, a także Marynarka Wojenna RP.
Torpeda MU90 podwieszona pod polski śmigłowiec pokładowy SH-2G. fot. Marynarka Wojenna RP.
Kontrakt na zakup torped dla polskiej floty, zawarty między firmą Metalexport, a GEIE EuroTorp podpisano na początku 2001 roku. Towarzysząca zakupowi umowa kompensacyjna została podpisana 13 grudnia tego samego roku. Jej wartość określono na niecałe 27 mln EUR. Do przenoszenia wspomnianych torped dostosowano wszystkie zmodernizowane śmigłowce Mi-14PŁ oraz trzy z pokładowych śmigłowców SH-2G Seasprite. Możliwość odpalania torped MU 90 posiadają również eksploatowane przez MW RP fregaty typu OHP.
Charakterystyka konstrukcji
Torpeda EuroTorp MU 90 Impact jest lekką elektryczną torpedą ZOP klasy „odpal i zapomnij”, przeznaczoną do przenoszenia przez jednostki nawodne, samoloty i śmigłowce ZOP. MU 90 została również wykorzystana jako część bojowa rakietotorpedy MILAS. MU 90 może być również wykorzystana do zwalczania niewielkich jednostek nawodnych, jednak jest to zadanie w najlepszym wypadku drugorzędne. W MU90 wykorzystano podsystemy i elementy opracowane pierwotnie dla torped A290 oraz Murène. Z tej ostatniej zapożyczono głowicę naprowadzającą, baterie elektryczne oraz oprogramowanie systemu naprowadzania, natomiast sam system naprowadzania, tak jak i głowicę bojową i tylną część kadłuba zapożyczono z A290.
Torpeda Impact została dostosowana do wykorzystania nie tylko na głębokich wodach oceanicznych, ale również płytkich morzach o głębokości mniejszej niż 30 m. Nie występują przy tym ograniczenia związane z zasoleniem czy temperaturą wody. Prędkość torpedy może być regulowana od 29 do 50 węzłów, zaś zasięg sięga ponad 15 km. MU 90 może zwalczać cele na głębokościach przekraczających 1000 m. Możliwe jest również zwalczanie celów leżących na dnie (w domyśle okrętów podwodnych).
Kadłub torpedy ma walcowaty kształt, z zaokrągloną, opływową częścią dziobową kryjącą głowicę naprowadzającą. Średnica kadłuba wynosi 324 mm (323,7 mm). Wymiary torpedy zostały dobrane w taki sposób, aby możliwe było odpalanie MU 90 ze standardowych wyrzutni torpedowych różnych typów, takich jak Mk 32 czy B515 oraz z lotniczych zamków dla torped kalibru 324 mm stosowanych na samolotach i śmigłowcach ZOP (Lynx, Super Lynx, NH-90NFH, AW101, SH-2G etc.). W tylnej, zwężającej się na ostatnim odcinku, części kadłuba torpedy rozmieszczono płetwy stabilizacyjne oraz napędzający torpedę czternastołopatowy pędnik strugowodny o wysokiej sprawności. Ten ostatni został zoptymalizowany pod katem ograniczenia występowania zjawiska kawitacji. Rotor pędnika został otoczony pierścieniem statora. Zastosowany na MU 90 system napędowy pozwolił również na minimalizację kilwateru.
Do napędu pędnika torpedy służy wysokoobrotowy bzszczotkowy silnik elektryczny ze stałym wzbudzeniem elektrycznym i reduktorem. Silnik posiada moc 120 kW. Zastosowany układ napędowy ma charakteryzować się niskim poziomem hałasu. Prędkość torpedy może być regulowana płynnie, co 1 węzeł. Pozwala to np. na „ciche” zbliżenie się do celu z niską prędkością, a następnie szybki atak. Przyspieszenie z minimalnej prędkości 29 węzłów do maksymalnej wynoszącej 50 węzłow ma zajmować około 3 sekundy.
Energię elektryczną do napędu torped MU90 dostarczają baterie elektryczne. Wykorzystywany w torpedzie system baterii obejmuje: (1) akumulatory elektrochemiczne z katodami wykonanymi z tlenku srebra oraz anodami wykonanymi ze stopów aluminium i elektrolitem składającym się ze sproszkowanego dwutlenku sodu mieszanego z wodą, (2) wymiennik ciepła utrzymujący temperaturę elektrolitu na wymaganym poziomie, (3) system zarządzający elektrolitem z pompą cyrkulacyjną, separatorem gazu i zaworem sekwencyjnym.
MU90 jako nosiciele wykorzystuje okręty nawodne, śmigłowce i samoloty. Na zdjęciu torpeda wyrzucona z jednostki nawodnej przed wpadnięciem do wody stabilizowana za pomocą małego spadochronu. fot. Marynarka Wojenna Australii.
W przypadku torped szkolnych zastosowano odmienny zestaw baterii wykorzystujących akumulatory litowo-jonowe z możliwością wielokrotnego ładowania. Taki zabieg pozwolił na redukcje kosztów szkolenia.
Kadłub torpedy podzielono na kilka sekcji – sekcja dziobowa z głowicą akustyczną, sekcja głowicy bojowej, sekcja systemu kontroli i naprowadzania, przedział baterii i sekcja rufowa.
Za opracowanie głowicy naprowadzającej, umieszczonej w przedniej części kadłuba torpedy odpowiadała firma Thomson-Sintra (wchłonięta ostatecznie przez Thales Underwater Systems). W jej skład wchodzą przetworniki elektrohydroakustyczne pozwalające na wykorzystanie szeregu predefiniowanych kanałów nadawczy i odbiorczych. Dzięki temu torpeda jest zdolna do śledzenia wielu obiektów, a także zwiększa się jej odporność na zakłócenia i środki przeciwdziałania przeciwnika oraz zdolność do atakowania celów na płytkich akwenach morskich. Systemy naprowadzające torpedy wykorzystują sześć częstotliwości operacyjnych oraz pasmo częstotliwości ponad 10 GHz.
Za przetwarzanie danych pozyskanych przez systemu elektrohydroakustyczne odpowiada jednostka centralna zbudowana z czterech procesorów RISC Motorola 68000. Układy naprowadzania torpedy mają być zdolne do śledzenia 10 celów jednocześnie. Zasięg wykrycia celu w trybie aktywnym ma przekraczać 2500 m, są to jednak dane nieoficjalne. Torpeda została wyposażona w zabezpieczenia nie pozwalające na zaatakowanie własnej lub sojuszniczej jednostki. Naprowadzanie oraz kierowanie biegiem torpedy wspomaga system nawigacji inercyjnej. Dzięki zastosowanym systemom naprowadzania MU90 ma odznaczać się dużą precyzją trafienia w cel. Sterami i stabilizatorami torpedy operują elektryczne serwomechanizmy. Sygnały sterujące są wypracowywane przez cyfrowy układ naprowadzania. Torpedę wyposażono w cztery niezależne płetwy sterowe i cztery niezależne serwomotory odpowiadające za ich wychylenie.
Wersje MU 90 przeznaczone dla okrętów nawodnych wyposażono w dodatkowe stabilizatory ustateczniające torpedę w momencie wejścia do wody. Alternatywne zestawy stabilizatorów, taśm, cięgien etc. przygotowano dla torped lotniczych.
Kierunkowa głowica bojowa zastosowana w MU90 ma masę 50 kg i została zaprojektowana w taki sposób, aby być odporną na czynniki zewnętrzne takie jak np. pożar. Zabezpieczono ją również przez przed ryzykiem wybuchu w następstwie oddziaływania impulsu elektromagnetycznego bądź fali uderzeniowej. Układ głowicy jest zoptymalizowany do zwalczania okrętów podwodnych o konstrukcji dwukadłubowej, ma mieć także lepsze możliwości w przypadku rażenia celów znajdujących się w pobliżu powierzchni niż ma to miejsce w przypadku wcześniejszych torpedowych głowic bojowych.
Warianty torpedy MU 90:
TC (Torpile de Combat) |
Torpeda bojowa |
TVE (Torpile Version Essai) |
Torpeda ćwiczebna dysponująca identycznymi parametrami jak torpeda bojowa, jednak wyposażona w akumulatory wielokrotnego ładowania i pozbawiona głowicy bojowej. Torpeda dedykowana do strzelań ćwiczebnych, wyposażona w system rejestracji danych. |
PDT (Practise Delivery Torpedo) |
Torpeda treningowa pozbawiona napędu, głowicy bojowej etc. Przeznaczona do próbnych zrzutów. |
Dummy Torpedo |
Makieta torpedy zachowująca możliwość odpalania/zrzutu jednak pozbawiona systemu odzyskiwania. Uwaga, makieta nie jest wodoszczelna. |
Do uzbrojenia zapalnika kontaktowego torpedy dochodzi wyłącznie wtedy, gdy torpeda znajduje się w pobliżu celu, co ma zabezpieczać nosiciela przed przypadkowym porażeniem. Elektromechaniczny zapalnik ma zainicjować ładunek wybuchowy torpedy zanim dojdzie do uszkodzenia głowicy bojowej w wyniku trafienia w cel. Czujnik zapalnika umieszczony jest w dziobowej sekcji głowicy. Zapalnik wyposażono w dwa mechaniczne oraz sześć elektrycznych niezależnych systemów zabezpieczających przed przypadkową detonacją. Zastosowane systemu bezpieczeństwa spełniają oczywiście standardy ustanowione przez NATO dotyczące bezpieczeństwa tego rodzaju systemów.
Wg producenta torpedy MU90 mogą zostać również wykorzystane do odpalania z pokładu zanurzonych okrętów, co jednak wymagałoby zastosowania wkładek przekalibrowujących. MU 90 może znaleźć również zastosowanie jako część bojowa morskich min szelfowych.
Przedstawione w 1998 roku plany przewidywały również opracowanie systemu przeciwtorpedowego wykorzystującego MU90 w charakterze kontrpocisku (kontrtorpeda MU 90HK). Plany te ostatecznie nie zostały jednak zrealizowane.
Podstawowe dane taktyczno – techniczne torpedy MU90:
Kaliber [mm] |
323,7 |
Masa - nosiciel nawodny/lotniczy [kg] |
304/314 |
Długość - wariant morski/śmigłowcowy/lotniczy [mm] |
2846/2858/2881 |
Minimalna głębokość akwenu podczas wodowania torpedy - nosiciel nawodny/nosiciel lotniczy [m] |
20/25 |
Minimalna głębokość operacyjna [m] |
3 |
Maksymalna głębokość operacyjna [m] |
1000 |
Prędkość [w] |
29-50 |
Zasięg torpedy przy prędkości 50 węzłów [km] |
10 |
Zasięg torpedy przy prędkości 29 węzłów [km] |
25 |
Zasięg skuteczny (operacyjny) [km] |
15 |
Minimalna temperatura powietrza przy wystrzale [°C] |
–26 |
Dopuszczalny stan morza [stopni]: |
do 6 |
Zasolenie wody |
Bez ograniczeń |
Dopuszczalna temperatura wody [°C] |
–2 do +35 |
Typ dna |
Bez ograniczeń |
Dopuszczalna prędkość wiatru [w] |
50 |
Masa głowicy bojowej [kg] |
32 |
Liczba częstotliwości operacyjnych |
6 |
Liczba kanalow nadawczych |
47 |
Liczba kanałów odbiorczych |
33 |
Rozpiętość akustyczna poziomo [°] |
120 |
Rozpiętość akustyczna pionowo [°] |
70 |
Zasięg działania w trybie aktywnym [m] |
2500 |
Eksploatację torpedy MU90 wspierają przenośne i stacjonarne systemy diagnostyczne takie jak przenośna jednostka testująca PTU (Portable Test Unit) oraz urządzenie testujące UTAS. Pozwalają one na weryfikację poprawności działania pokładowych czujników torpedy oraz pędnika, czy innych podzespołów torpedy. Zintegrowany system wsparcia logistycznego dedykowany dla MU 90 jest zgodny z normami NATO MIL-STD-1388 oraz MIL-STD-1369. MU 90 w okresie 30 lat ma odznaczać się wyraźnie niższymi kosztami przechowywania torpedy, niż ma to miejsce w przypadku innych lekkich torped ZOP.
Michał Gajzler